Ιδαίον Άντρον (Ρέθυμνο)





ΙΔΑΙΟΝ ΑΝΤΡΟΝ  Χειμερινό. Απέναντι της καθολης εκκλησίας. Πρώην θέατρο και στέγη του λυκείου Ελληνίδων. Λειτούργησε από το 1905 - 1941. Ιδιοκτησία Σπανδάγου. Κατά τη διάρκεια του πολέμου βομβαρδίστηκε και καταστράφηκε.
Πηγή φωτο rethemnosnews.gr

Απόσπασμα

Χώροι Ψυχαγωγίας του παλιού Ρεθύμνου (Κινηματοθέατρα- κινηματογράφοι)
20/02/08 του Κωστή Ηλ. Παπαδάκη

Ιδαίον Άντρον. Βρισκόταν στην απέναντι ακριβώς γωνία από τη σημερινή Καθολική Εκκλησία. Το θέατρο αυτό, στον καιρό του, θεωρούνταν σπάνιο απόκτημα για μια επαρχιακή πόλη σαν τη δική μας, όταν ελάχιστες πόλεις είχαν την πολυτέλεια να διαθέτουν ένα παρόμοιου μεγέθους θέατρο.

Βρισκόμαστε στην πρώτη δεκαετία τού 20ου αιώνα. Ρωσική κατοχή στο Ρέθυμνο. Μια κατοχή, όμως, εντελώς διαφορετική από την κτηνώδη που είχαμε δοκιμάσει στους προηγούμενους αιώνες. Οι Ρώσοι που μένανε στο Ρέθυμνο είχαν όλο το χρήμα για να ζουν άνετα και να αφήνουν και στον τόπο σημαντικά έργα ευποιΐας, τους έλειπε, όμως, κάθε μέσο ψυχαγωγίας. Σε αυτήν την ώρα βρέθηκε ο κατάλληλος άνθρωπος που είχε μέσα του το δαιμόνιο τού Έλληνα επιχειρηματία, που ήταν γεννημένος κινηματογραφιστής. Το όνομά του Χαράλαμπος Σπανδάγος.

Ο Ρεθεμνιώτης αυτός στον ίδιο χώρο τού «Ιδαίου Άντρου» διέθετε προηγουμένως ένα παλιό σαπουναριό τού πατέρα του. Φιλοπρόοδος και έξυπνος άνθρωπος το κατεδαφίζει και στη θέση του κατασκευάζει το έτος 1905 ένα κομψότατο θέατρο, που ο ιδιοκτήτης του το ονομάζει «Ιδαίον Άντρον», από το περίφημο, ασφαλώς, σπήλαιο του οροπεδίου της Νίδας, στον Ψηλορείτη, όπου, κατά την παράδοση, μεγάλωσε ο Δίας. Οι παλιοί, πάντως, Ρεθεμνιώτες μέχρι το τέλος του, κατά τη γερμανική κατοχή, το λέγανε «Το Θέατρο τού Σπανδάγου». Πιθανόν στην ανέγερσή του να συνέβαλαν και Ρώσοι μηχανικοί αξιωματικοί, από αυτούς που, προφανώς, ακολουθούσαν τα ρωσικά στρατεύματα.

Η κεντρική είσοδος τού θεάτρου ήταν στην ανατολική πλευρά, προς την Καθολική Εκκλησία, και οδηγούσε σε μια σάλα ευρύχωρη, που, σε ώρα παράστασης, μπορούσε να εξυπηρετήσει διακόσιους έως διακόσιους πενήντα θεατές. Η νότια πλευρά επικοινωνούσε με καμαρωτές πόρτες με ένα μακρύ «φουαγέ». Στο Δυτικό μέρος βρισκόταν η σκηνή, που και αυτή ήταν αρκετά ευρύχωρη. Το ύψος τής αίθουσας ήταν αρκετά ψηλό, ώστε το θέατρο να διαθέτει και θεωρείο (γαλαρία), στην ανατολική και νοτική του πλευρά. Πάνω από την σκηνή τρία δωμάτια χρησιμοποιούνταν ως καμαρίνια.

Τη διακόσμηση τού θεάτρου είχε αναλάβει ο γνωστός ρεθεμνιώτης ζωγράφος Γ. Γαληνός, αυτοδίδακτος και αυτός ζωγράφος, σαν και τον Θεόφιλο τής Μυτιλήνης, με θαυμάσιες επιδόσεις και στην αγιογραφία (ο άγγελος, στη βορινή πλευρά, δίπλα στο τέμπλο τού ναού τής αγίας Βαρβάρας, τής πόλης μας, είναι έργο δικό του).

Ο Γαληνός, λοιπόν, στην αυλαία τής σκηνής- που τύλιγε πρωτότυπα από κάτω προς τα πάνω- είχε ζωγραφίσει το «Άρμα τού Φαέθοντος» και τριγύρω έβαλε τις επτά μούσες. Η μάσκα τής σκηνής στολιζόταν δεξιά και αριστερά με δυο δέντρα, στους κορμούς των οποίων, ψηλά, υπήρχαν 3- 4 μονωτήρες, που κρατούσαν τεντωμένα δυο τηλεγραφικά σύρματα, με αρκετά χελιδονάκια καθισμένα πάνω σε αυτά. Πάνω από τα δέντρα εικονίζονταν δυο αγγελάκια, που κρατώντας πρωτόγονα ακουστικά έκαναν την πρωινή τους συνομιλία με τον Θεό. Ήταν, ακριβώς, η εποχή που είχαν συνδεθεί οι πόλεις τής βόρειας πλευράς τής Κρήτης με τηλεγραφική επικοινωνία και, σίγουρα, ο Γαληνός είχε πάρει από εκεί την έμπνευση. Σε μερικά παλιά αρχοντικά τού Ρεθύμνου (οικίες Μ, Δρανδάκη- Κουτσουράκη, Παντελή Δρανδάκη, πρώην οικία Χασάν Ρουλανμεχμετάκη και κληρονόμων Β. Σπανδάγου, Καλλιόπης Βαλαράκη) σώζονται και σήμερα στις οροφές τέτοιοι διάκοσμοι τού ίδιου καλλιτέχνη.

Το θέατρο αυτό, όσο κρατούσε η Ρωσική Κατοχή, λειτουργούσε ως καφέ- σαντάν. Τα καφέ- σαντάν (όρος ευρωπαΐκός) ήταν ένα είδος «καφωδείου» αρχικά, που, αργότερα, εξελίχθηκε και πήρε μορφή θεάτρου ή κέντρου λαϊκής ψυχαγωγίας, στο οποίο οι θαμώνες απολάμβαναν το ποτό τους ή έτρωγαν, ενώ, ταυτόχρονα, παρακολουθούσαν ευρωπαϊκή μουσική, ακροβάτες, λαϊκούς τραγουδιστές ή κάποιο χορευτικό ή άλλο θέαμα. Με αυτήν την τελευταία μορφή λειτούργησε το «Ιδαίον Αντρον» στο Ρέθυμνο, όπου Μπαλαρίνες από τη Ρωσία εναλλάσσονταν με μικρούς περιοδεύοντες θιάσους, κυρίως από την Ιταλία. 

Με την απομάκρυνση των Ρώσων, το θέατρο αλλάζει λειτουργία. Ήδη μετά το έτος 1912 έρχεται και στην Ελλάδα μια νέα ψυχαγωγία, ο κινηματογράφος. Εφευρέτες του, ως γνωστόν, θεωρούνται οι Γάλλοι αδελφοί Λυμιέρ. Το 1906 η Γαλλική Εταιρεία Πατέ πραγματοποιεί μια ολιγόλεπτη, μόλις, προβολή στην αίθουσα τού Παρνασσού στην Αθήνα. Ήταν η αρχή, το πρώτο δειλό ξεκίνημα μιας εφεύρεσης που έμελλε να αλλάξει την ανθρωπότητα. Κάπως έτσι ξεκινά ο κινηματογράφος και στο Ρέθυμνο, με την αυγή τού 20ου αιώνα.

Ο Σπανδάγος, πρωτοπόρος σε όλα, φέρνει στο Ρέθυμνο τον κινηματογράφο. Οι ταινίες που προβάλλονταν σε αυτήν την αίθουσα ήταν γαλλικές οι περισσότερες, τής Πατέ, εντυπωσίαζαν τους μεγάλους αλλά πιο πολύ τους μικρούς. Όταν στα ενδιάμεσα προβαλλόταν το κείμενο τού έργου στα γαλλικά, αναλάμβαναν οι γαλλομαθείς τής πόλης να το ερμηνεύουν «εις επήκοον όλων» και για τους υπόλοιπους ρεθεμνιώτες. Ο ενθουσιασμός τού κοινού ήταν τόσος, που ο κόσμος, όταν τέλειωνε το έργο, περίμενε οι ηθοποιοί να σκύψουν, να υποκλιθούν μπροστά τού!! Ή, σε άλλες περιπτώσεις, άκουγες τους θεατές από την πλατεία να απευθύνουν ηθικές παρατηρήσεις στους ηθοποιούς, που έκαναν κάτι κακό, σύμφωνα με το σενάριο τού έργου. Και όλ’ αυτά ασφαλώς ήταν αποτελέσματα της φυσικότητας από τη μια τού νέου θεάματος και της άγνοιας από την άλλη τού κοινού τής εποχής για το τεχνικό μέρος τής νέας εφεύρεσης.

Στους πρώτους αυτούς κινηματογράφους, προπολεμικά, αγαπημένο θέαμα ήταν, επίσης, έργα τού διάσημου ντουέτου κωμικών τού βωβού κινηματογράφου, τού Χοντρού- Λιγνού και του Σαρλώ (Τσάρλι Τσάπλιν). Ο Τσάρλι Τσάπλιν με τους χαρακτηριστικούς του εκείνους τύπους αλήτη, που αγνοεί μεν τους κοινωνικούς τύπους, αλλά παραμένει αξιοπρεπής και ευαίσθητος και που δεν νικιέται εύκολα από τη μοίρα, έγινε πολύ γρήγορα γνωστός και πολύ δημοφιλής και στο Ρέθυμνο. Έργα του, όπως «Ο χρυσοθήρας»,  «Φώτα τής Πόλης», «Μοντέρνοι καιροί», παίχτηκαν επανειλημμένα και στην πόλη μας.

Το μεγαλείο τού κινηματογράφου είναι ότι κατάφερε να καταστεί μια τέχνη για τον απλό κόσμο. Γι’ αυτό και από την αρχή χαρακτηρίστηκε ως το θέατρο των φτωχών, ενώ στη Γαλλία τον θεωρούσαν ως μια διασκέδαση στα πανηγύρια.

Ρεύμα, βέβαια, η πόλη δεν είχε. Ο φωτισμός τής αίθουσας του «Ιδαίου» και η λειτουργία τού κινηματογράφου εξυπηρετούνταν από μια μικρή γεννήτρια που ήταν εγκατεστημένη στον μικρό νότιο κήπο τού θεάτρου.

Η αίθουσα, βέβαια, παράλληλα, εξυπηρετούσε και όλες τις κοσμικές και καλλιτεχνικές συγκεντρώσεις τής εποχής. Αθηναίοι θιασάρχες είχαν εκτιμήσει τους Ρεθεμνιώτες σαν τους πιο θεατρόφιλους κατοίκους από τις τρεις πόλεις τής Κρήτης. Θίασοι πρόζας που πέρασαν από το Ρέθυμνο ήταν αυτοί του  Λογοθετίδη, της Κυβέλης, της Καλουτά. Στην περίοδο τού είκοσι και του τριάντα κυρίαρχο είδος στη Ελλάδα ήταν η οπερέτα. Πολλές οπερέτες- όπως ο Βαφτιστικός, οι Απάχηδες των Αθηνών κτλ.- ακούστηκαν και από την αίθουσα τού «Ιδαίου  Άντρου».

Πέραν των ανωτέρω, το «Ιδαίον Άντρον» ήταν η μόνιμη στέγη τού Συλλόγου Κυριών και τού Λυκείου Ελληνίδων, με τα περίφημα κυριακάτικα τσάγια, τη μουσική ψυχαγωγία των Ρεθεμνιωτών και τις αξέχαστες αποκριάτικες χορευτικές βραδιές. Στις 26 Δεκεμβρίου 1932 το Λύκειο Ελληνίδων με πολλή όντως επιτυχία διοργάνωσε εκεί την εορτή τού Χριστουγεννιάτικου Δένδρου. Ήταν, ακριβώς, η περίοδος τής ευγενούς, μεταξύ των δύο μοναδικών σωματείων τής πόλης μας, άμιλλας, του Συλλόγου των Κυριών και τού Λυκείου Ελληνίδων.

Αργότερα, ο Σπανδάγος εγκαταστάθηκε στα Χανιά, όπου συνέχισε ανάλογες δραστηριότητες στον κήπο των Χανίων, λόγω τής εκεί παρουσίας τού συνόλου των Εγγυητριών Δυνάμεων (Άγγλων, Γάλλων, Ρώσων, Ιταλών), εξαιτίας τού λιμανιού της Σούδας. Τον κινηματογράφο, στο Ρέθυμνο, συνέχισε να εκμεταλλεύεται ένας Τούρκος Μπραήμ- Μπέης ως την ανταλλαγή των πληθυσμών, το 1923. Η ιστορία τού «Ιδαίου Άντρου» λήγει το 1941 με τη γερμανική επίθεση στην Κρήτη, όταν οι γερμανικές βόμβες το εξαφάνισαν από προσώπου γης.